93 Harbi’nde (1878) esir düşen ve Ukrayna’nın Vinnitsa şehrine bağlı Strijavka köyünde yaralı olarak götürüldükleri sahra hastanesinde ölen 49 Türk askeri anısına dikilmiştir.
Zamanla tahrip olan mezarlıktan geriye kalan anıt mezar, dönemin padişahı Sultan Abdülhamit’in isteği üzerine Polonyalı asilzade Kont Tadeusz Groholski tarafından 1881’de yaptırılmıştır. Mezar taşı İstanbul’dan gönderilmiştir.
Şu anda bir evin hemen girişinde bulunmaktadır.
Ukrayna’nın Maldivleri‘ne gittiğimiz haftasonu tatilini fırsat bilerek yıllardır görmek istediğim ama bir türlü kısmet olmayan anıtı da ziyaret ettim. Daha önce Türkiye’deki tüm kültür varlıkları ile yurtdışındaki Türk kültür varlıklarını tanımladığımız projemizde işaretlemesini de yaptığım için şehitlik anıtının konumunu bulması da zor olmadı.
Varır varmaz taşları saran otları temizleyerek, çevresini süpürdük. Anıt mezarın hemen yanından 2019 yılında dikilmiş bir tabela ve Ukraynaca açıklaması da bulunmaktadır. Tabela, Vinnitsa Tarih Merkezi, Stijivka Köy Meclisi ve bir vakıf desteğiyle hazırlanmış. Tabelada yazanları Türkçeye çevirmeye çalıştım.
OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN ŞEHİT ASKERLERİ ANITI (1881)
Anıt, 1877-1878 Rus-Türk savaşı sırasında esaret altında yaralanan 49 Osmanlı askerinin anısına 1881’de Tadeusz Grocholski tarafından dikilmiştir. Türkiye için en dramatik ve etkileyici savaşlardan biriydi. Osmanlı askeri kuvvetlerinin neredeyse yarısı Rus ordusu tarafından ele geçirildi. Kaynaklara göre sayıları 115,984 kişiydi. Rus İmparatorluğu’nun Avrupa kısmındaki çeşitli şehirlere ve yerleşim yerlerine esir askerler gönderildi.
Fotoğraf altı yazısı: 1877-1878 Rus-Türk Savaşı sırasında Ruslarla Plevne Savaşı’ndan sonra yaralanan ve saaş esiri olan Türk askerleri Bükreş’teki İngiliz Hastanesinde (18 Ocak 1878)
Birçoğu öldü ve komşu mezarlıklar müslümanları kabul etmek istemedi. Tadeusz Grocholski mezarlığa büyük bir arazi bağışladı. Zamanla bu kadar çok talihsizin bu topraklarda dinleneceğinden korkarak, tarlayı bir hendekle ayırmayı etrafına çam ağacı dikmeyi emretti. Kont aynı zamanda anıtın İstanbul’dan teslimini de üstlendi ve Türkçe bir yazının oyulmasını emretti. Türk bayrağına dayanan beşgen bir yıldız ve hilal ile taçlandırılmış bir stel şeklinde mermerden yapılmıştır. Taşın tamamı üst köşelerde çiçekli süslemeler ve hilallerle kaplıdır. Ayrıca Eski Osmanlıca yüksek sanatsal düzeyde oyulmuş 14 satırdan oluşan bir kitabe bulunmaktadır. Deşifre edilen metinde 49 Türk askerinin gömüldüğü anlatılıyor, ancak isimleri zikredilmiyor. 1889’da Sultan II. Abdülhamit, Tadeusz Grocholski’yi Türk tebaası üzerindeki asil vesayetinden dolayı yabancı diplomatlara, devlet başkanlarına ve yabancı askerlere verilen birinci sınıf mecidiye nişanı ile onurlandırdı.
Bu anıt Ukrayna anakarasında korunmuş tek tarihi Osmanlı anıtı olup, bir mezar taşıdır. 2018 yılında, Vinnitsalı blog yazarı Vadim Posternak tarafından benzersiz bir anıt olarak keşfedildi. 2019-2020’de anıt, Vinnitsa Tarihi Merkezi ve Strijavka köy konseyinin yardımıyla Henrik ve Mait Grokholskiy Bursları ile restore edildi.
Strijavka Şehitlik Taşı ilk olarak nasıl tespit edildi?
Bununla birlikte sözlü tarih çalışması olarak ele alabileceğimiz ve tabelada yazan durumdan aslında kısmen farklı bir başka durum var. Biz her ne kadar internette gündeme gelmesi üzerine ilk kez haberdar olsak bile uzun yıllardır Vinnitsa’da yaşayan Hüseyin Kaygusuz ilk tartışmaların yaşandığı dönemde taştan uzun süredir haberdar olduğunu ve edindiği kimi bilgileri de iletmişti. 2018 yılında iletişime geçmiş ve kendisinin bilgisinden faydalanmıştım. Aynı zamanda şehitlik anıtının fotoğraflarını okunabilir şekilde göndermesini rica etmiştim. Sonrasında Osmanlıca zorlu yazıları okuyabilen arkadaşlarıma iletmiş, yardım almıştım.
Hüseyin bey ilk olarak 2016 yılında üzerinde Osmanlıca alfabe ile yazıların olduğu bir taşın Strijavka’da bulunduğuna dair bilgiyi o köyde yaşayan bir çalışanından öğrenmiş. Sonrasında bu taşın bulunduğu bölgeye giderek durumu yerinde görmüş. Moloz yığınları ile dolu olan bölgede gömülü bir şekilde taşı bulmuş. Çevrede bulunan yaşlılarla görüşerek buranın geçmişine dair bilgi toplamış. Hemen yakınlarında oturan yaşlı bir kadın, burada daha önce eski Osmanlı mezarlarının olduğunu ve 7-8 sene kadar evvel yol yapılırken geriye kalan son mezarların da kaldırıldığını belirtmiş. Konuya meraklı olan ve araştırmalarını derinleştiren Kaygusuz, sonrasında yazıların okunabilmesi için taş üzerinde temizlik yaparak Türkiye’de bulunan arkadaşı Ahmet Ayhan’a fotoğraflarını göndermiş. Nihayetinde yazılar okununca bu taşın özelliği de ortaya çıkmış. Çevrede bulunan moloz yığınlarının kaldırılmasına da ön ayak olarak aynı zamanda Vinnitsa’da bulunan yetkili kurumlar ile de irtibatı sürdürmüş. Konu ise 2018 yılında internette gündeme gelince, yeni farkedilmiş gibi haberler yapılmış.
Ziyaret etmek isteyenlere kolaylık olsun diye haritadaki konumu
O esnada Google Haritalar’da tanımının yapılmadığını farkedince onu da yaptım. Buradan ulaşabilirsiniz. O esnada çektiğim 360 derece çevre görünümünü de aşağıya ekliyorum.
Bizi gören evin sahibi dışarı çıktı. Kim olduğumuzu, niye geldiğimizi merak etmişti. Açıkcası anıt mezar taşının orada olmasından pek memnun değildi. Hatta laf arasında o dönemde gelen askerlerin kendilerine öldürmeye geldiğini de söylüyordu. Bununla birlikte anıtın oradan kaldırılmasını ve oraya kendisine garaj yapmak istediğini, bunu Türk yetkililere iletmemizi de istedi.
Daha önce anıt ve çevresine TİKA ve bir grup işadamı tarafından bir düzenleme olacağından haberimiz vardı; ama son güncel bilgilere henüz sahip değiliz.
3 sene kadar önce anıtı Facebook grubunda gündemimize almış ve Vinnitsa’da bulunan arkadaşlardan fotoğraflarını çekmelerini istemiştik. O günden bugüne kadar çevresinin toparlandığını ve bir tabela eklendiğini söyleyebiliriz. O dönemden fotoğraflara yine kültür envanteri üzerinden ulaşabilirsiniz.
Strijavka Şehitlik Anıtı Kitabesi
Küli nefsin zâikatü’l-mevt
Bin iki yüz doksan dört sene-i hicriyesinde
Devlet-i Osmaniye ile Rusya devleti
Beyninde vuku bulan muharebede asakir-i
Osmaniyeden kırk dokuz nefer muhafiz
Vatanları üçün mecruhen esir tutulup
Strizavkada Kont Tadeusz
Groholski’nin hanesinde mute’essiren
Şehid olmuş olduklarından bekayı
Ervahları içün mayline Groholski
Bin iki yüz doksan sekiz sene-i hicriyesinde
Miladın bin sekiz yüz seksen
Bir senesinde işbu eseri vaz’eyledi
Rahmetullahi aleyhe
Sene 1298 (1881)
